عصر امام صادق (ع) یکی از شکوفاترین دوران حیات علمی مسلمانان در تاریخ اسلام است، بدین بیان که در سده دوم هجری نهضت علمی جمع و تدوین احادیث که از زمان امام باقر علیه السلام آغاز شده بود، با قوت بیشتری تداوم یافت.عظمت علمی امام صادق(ع) نزد شیعیان وعلمای آنانجای هیچ سخنی باقی نگذاشته چرا که مذهب تشیع به نام ایشان شهرت پیدا کرده است، علمای اهل تسنن نیز همواره عظمت علمی امام صادق را ستوده وبه آن اذعان داشته اند. مقام و منزلت علمی این امام بزرگوار تا حدی است که خاورشناسان را وا داشته در مورد ایشان به تحقیق و پژوهش بپردازند.
الف ـ برخی تحقیقات خاورشناسان در مورد عظمت علمی امام صادق(ع)
خاورشناسان به صورت جمعی ویا فردی به تحقیق و پژوهش پیرامون جنبه های مختلف مذهب تشیع پرداخته اند، از جمله بررسی های صورت گرفته در رابطه با مقام و منزلت علمی امام صادق(ع) است.
1 ـ مرکز مطالعات اسلامی استراسبورک
در 1968 م، دانشگاه استراسبورک با توجه به پیشینه پژوهش های شرق شناسی خود، در بخش ادیان، موضوع تشیع مخصوصاً حیات امام جعفر صادق (ع) را مورد توجه و پژوهش خود قرار داد. بر مبنای آن، گروهی از استادان اسلام شناس در علوم مختلف از تمام جهان با شرکت و ارائه مقاله، گردهمائی هایی ارزشمندی راترتیبدادند که در میان آن ها نام کسانی چون هانری کربن ، ویلفرد مادلونگ ، هانری ماسه ، شارل پلا ، سید حسین نصر، کلود کاهن و … دیده می‌شود.
نتیجه این نشست و کنفرانس، در سال 1970 م، در پاریس انتشار یافت و ترجمه فارسی آن نیز بر عهده و اشراف ذبیح الله منصوری قرار گرفت، ترجمه ای که هرگز به معنای دقیق کلمه صورت نگرفت. وی با تقطیع بخش های مربوط به موضوعات مختلف، قسمت هایی از پژوهش های صورت گرفته در کنفرانس استراسبورک را برای خود پایه قرار داد و بر اساس آن، آثاری همچون امام حسین و ایران را تألیف نمود. در رابطه با امام صادق (ع) نیز وی به همین شیوه خود خواسته، کتاب ارزشمند مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق (ع) را ترجمه و تألیف کرد. در این کتاب آمده است:
«روز هفدهم ماه ربیع الاول سال 82 هجری قمری در خانه زین العابدین واقع در مدینه طفلی از صلب باقر (ع) قدم به دنیا گذاشت که بعد به اسم جعفر صادق معروف شد. او فرزند منحصر به فرد محمد باقر(ع) نبود و چند برادر داشت ومحمد باقر(ع) وپدرش زین العابدین علاقه نداشتند که به فرزندان دیگر درس بدهند، در صورتی که از سن دو سالگی جعفر، او را از لحاظ تدریس مورد توجه قرار دادند و گاهی مادرش (ام فروه) به او درس می داد و زمانی پدرش وگاهی نیز جدش زین العابدین. این توجه استثنایی مادر وپدر وجد ، ناشی از این بود که جعفر هوش وحافظه ای خارق العاده داشت. شیعیان هوش وحافظه فوق العاده جعفر را از صفات امامت او می دانند.»
2 ـ دائره المعارف اسلام
دائرة المعارف اسلام چاپ لیدن هلند، یکی از معروف ترین دائره المعارف های انگلیسی زبان در زمینه اسلام است که در مدخل های متعددی عقائد و آموزه های شیعی، از جمله آموزه امامت و امامان شیعه، را مورد بررسی قرار داده، ولی متأسفانه در ارائه تصویری جامع و مستند از آن موفق نبوده است. برای آماده سازی این مجموعه ابتدا مدخلهای مربوط به دوازده امام شیعه علیهم السّلام از دائرةالمعارف اسلام استخراج و به قلم جناب آقای حسین مسعودی ترجمه شد.در این کتاب آمده است:
«امام صادق(ع) یکی از راویان حدیث و آخرین امامی است که هم مورد قبول شیعیان اثنا عشری و هم شیعیان اسماعیلی است. در اوایل امامت امام جعفر(ع) بود که عقاید متمایز شیعه در فقه ظهور یافت؛ امامعلوم نیست که تا چه حد می‌توان ایجاد نظامهای اثنا عشری یا اسماعیلییا زیدی) را که بعدها شکل گرفتند به تعالیم او نسبت داد؛ گرچه در ایجاد نظامهای اثنا عشری و اسماعیلی نقش عمده ای به او داده اند.»
3 ـ کتاب تشیع در هند
جان نورمن هالیستر در کتاب تشیع در هند جنبه های مختلف مذهب تشیع را مورد بررسی قرار داده است که بخشی از آن اختصاص به امام صادق (ع)دارد.هالیستر در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافته کهشیعیان امام جعفر صادق را بزرگ‌ترين امامان و معلم تمام عيار فقه مى‌دانند.شيعيان اثنى عشرى، زمانى كه به‌ مذهب خود اشاره مى‌كنند‌، آن‌ را مذهب جعفرى مى‌نامند. گفته‌هاى پرشمارى در تعريف و توضيح آموزه‌هاى شيعه علاوه بر ادعيه و موعظه به امام جعفر نسبت داده شده است. هم اهل تسنن و هم شيعيان، کتاب‌های بسيارى به او‌ نسبت داده‌اند. او در مورد امام صادق (ع) عنوان می‌کند در منابع‌ شيعه‌ امام‌ جعفر صادق (ع) را عالم به علم نامحدود مى‌خوانند. روايت شده كه چند تن از امامان ديگر نيز از نجوم و كيميا‌ و خوارق‌ عادت‌ يا نوعى علم غيب كه گاه با معجزات ارتباط داشت، اطلاع داشتند‌ ولى امام جعفر (ع) سرآمد همه ‌آن‌ها و استاد همه اين فنون بود.